Artikel in kunstzone, nov. 2022:
Onze maatschappij wordt gekenmerkt door talloze meningen en standpunten. Voor twijfel lijkt steeds minder ruimte. Met Ode aan de Twijfel breken we met de gedachte dat twijfel geen plek mag hebben. Twijfel is een kracht die ons dwingt tot het stellen van vragen en daarmee aan de slag te gaan (De Mey, 2014).

Ode aan de Twijfel is een programma voor jongeren in de leeftijd van 14 tot en met 18 jaar. Die staan aan het begin van hun zoektocht naar hoe ze in het leven staan en begeven zich in een omgeving vol overtuigingen terwijl de wereld vol onzekerheden zit. Het vraagt durf om te twijfelen. Terwijl het juist op deze leeftijd waardevol is te leren om de wereld te bevragen. Even wachten in plaats van snel naar het antwoord rennen. Dat vergt oefening in stilstaan, aarzelen, vragen stellen, nadenken, reflecteren en overwegen.

Kunst en filosofie
We benaderen twijfel vanuit kunst en filosofie. Het project is opgezet als een artistiek proces. De belevingswereld van jongeren, het werk van de kunstenaar en de inbreng van de filosoof zijn vertrekpunt voor het gezamenlijk maken van een kunstwerk. We werken met kunstenaars waarvan het werk een interactie met het publiek aangaat. Hun werk is conceptueel, sociaal geëngageerd en/of performatief, en zorgt voor frictie, ongemak, absurditeit en verrassing.

Waar het in filosofie gaat over het stellen van vragen, is in de kunst het ‘open einde’ wezenlijk. Het (nog) niet weten maakt dat de kunstenaar een pad beloopt dat niet van tevoren bepaald is. Kunst en filosofie creëren ruimte waarin de jongeren zich vrij kunnen ‘bewegen’. In het project is de samenwerking van kunstvakdocenten met de kunstenaars van groot belang. Jongeren komen zo in contact met de werkwijze en professionele wereld van de kunstenaar. Indien mogelijk worden ook vakdocenten filosofie en burgerschap betrokken.

De afgelopen jaren hebben vakdocenten van zeven scholen gedurende vier maanden samengewerkt met dertien kunstenaars, drie filosofen en tweehonderd leerlingen. Het project bestond uit een verschillende onderwijsprogramma’s op de scholen en publieke tentoonstellingen en kunstmanifestaties bij Framer Framed in Amsterdam en TENT Rotterdam. Van twee van deze programma’s volgt nu een beknopte beschrijving.

Nieuwe werkelijkheid
Kan een kleine ingreep in onze dagelijkse werkelijkheid ervoor zorgen dat je de wereld anders ervaart? Leerlingen uit een vwo-5-klas van Het Lyceum Rotterdam kregen van hun kunstvakdocent en kunstenaars de opdracht om beeldend werk te maken. In dat werk moest de toeschouwer worden meegenomen naar een wereld die een parallelle werkelijkheid vormt met die van ons. De kunstpraktijk van Alice Pons (Moha Project) en dramaturg Biljana Radinoska diende als voorbeeld. In hun werk infiltreren zij in alledaagse gemeenschappen zoals verzorgingstehuizen, de gemeentereiniging of buurten. Ze doen in die context een onverwachte ingreep waardoor er een nieuwe werkelijkheid zichtbaar wordt en maken met de mensen uit de contexten een kunstwerk. Een voorbeeld hiervan is Carehood (Who cares?). De opdracht leverde op Het Lyceum Rotterdam werk op als een film over een wereld zonder twijfel, een installatie met archeologische opgravingen en een korte film waarin oorzaak en gevolg worden omgedraaid.

(On)gezonde twijfel: 
Kunstenaar Suat Ögüt maakt in zijn werk dingen zichtbaar die onzichtbaar zijn. Zoals in het werk The First Turk Immigrant or the Nameless Heroes of The Revolution waarin hij ‘naamloze helden’ verbeeldt. Voor Ode aan de Twijfel stelde hij de vraag ‘Kan je ongezonde twijfel transformeren naar gezonde twijfel?’. Hiermee gingen examenleerlingen vmbo, havo en vwo van de Vinse School in Amsterdam aan de slag. Als startpunt voor de samenwerking met Ögüt maakte dramadocent Tonje Langeveld een korte film waarin leerlingen openhartig vertellen over hun persoonlijke twijfels. Zoals: ‘Bestaat echte liefde?’ ‘Heeft het leven zin?’ ‘Wat is tijd?’ ‘Moet je presteren om iemand te zijn’ ‘Ben ik wel een jongen?’ ‘Wat is eerlijk zijn?’. Handgebaren en lichaamshoudingen uit de film van Langeveld inspireerden Ögüt om met de leerlingen letters met het lichaam te maken. Samen vormen deze de woorden ‘ongezonde twijfel’. De letters zijn gebaseerd op gefotografeerde poses die de jongeren samen creëerden. Zo ontstond uit de ideeën van de kunstenaar, de leerlingen en vakdocent een gelaagd werk. Het resultaat was de performance (On)Gezonde Twijfel; Leef! Je Bent een Wonder waarin leerlingen nieuwe woorden maken, de letters bewegen en ze met hun mobiel verlichten om hun twijfel met hun lichaam uit te drukken.

Mey, T. de. (2014). Het voordeel van de twijfel. Lemniscaat.