Op de rand van de afgrond begint het kunstwerk
Interview met kunstenaar Aukje Dekker
Kunstenaars Aukje Dekker, Noa Jansma en Isa Grütter werkten voor Ode aan de Twijfel samen met 18 jongeren, kunstvakdocent Nicole Nijman en docent filosofie Sijmen Bastmeijer van het Spinoza20First in Amsterdam.
Een groep tieners staat op het podium voor een zwart gordijn. Eenvoudige muziekinstrumenten in de hand, zelfgemaakt of gevonden: een plastic trekharmonica, rammelaars, glazen flessen in verschillende maten. Giechelig verdringen ze elkaar, onafscheidelijk met de telefoon zijn ze, nog even scrollen op TikTok, en dan zegt een stem ineens: begin maar. Even valt het stil. De leerlingen krijgen een angstige uitdrukking. Een paar krijgen de slappe lach. Beginnen? Met wat? Er is toch niets afgesproken? Er is geen partituur. Geen plan. En daar gaan ze.
Aukje Dekker, de performance Twijfel aan de Ode die jij met Noa Jansma, Isa Grutter en leerlingen van Spinoza20First hebt gemaakt, klinkt als een nachtmerrie. Letterlijk: het zou een droom kunnen zijn, één waarin je moet optreden, maar je hebt niet gerepeteerd en je bent je broek vergeten aan te trekken en je viool heeft geen snaren.
Het is een situatie waarover niemand controle heeft. Ik zou zelfs nóg minder controle willen voorstellen. Toen de video-opname met de leerlingen werd gemaakt was ik door corona geveld; als ik erbij was geweest, had ik zelf niet eens gezegd wanneer het concert had moeten beginnen. Maar zoals het nu is geworden vind ik het ook heel goed. Het klinkt best mooi, de muziek die de leerlingen maken.
Waarom heb je dit scenario bedacht? Was je uit op maximaal ongemak?
In de gesprekken met de leerlingen bleek dat hun twijfels vaak betrekking hebben op keuzes die beïnvloeden hoe ze door anderen gezien worden: neem je een tatoeage of niet? Verf je je haar of niet? We hebben ze in een situatie geplaatst waarin ze in een groep staan, maar zich niet achter elkaar kunnen verschuilen; ze staan immers op een podium. De muziekinstrumenten vind ik interessant omdat het in potentie prachtig kan klinken, als je weet hoe je het moet bespelen, maar het kan ook helemaal niets zijn. Die kans op iets moois of iets slechts, in die ruimte ontstaat kunst. Op het podium zonder voorbereiding móét je keuzes maken, je hebt geen tijd om te twijfelen. Je weet niet wanneer het begint, je weet niet wanneer het eindigt. Ga je of ga je niet? Wat doe je?
Jij hebt het over een klassieke nachtmerrie, maar mij doet het denken aan wat mijn vader vroeger tegen me zei toen we in Londen woonden. Ik wilde graag een fiets, maar hij vond dat een gevaarlijk idee. Want ook al woonde ik daar een tijdje en kon ik me heel Engels voelen, als het mis zou gaan, was ik ineens weer een Nederlander. In die split second zou ik automatisch de rechterkant van de weg in plaats van links kiezen.
Dat gevoel van die split second hebben we opgezocht in dit project. Maar anders dan bij een fietsongeluk sta je hier een tijdje op het podium, waarbij je elk moment de kans krijgt om het anders te doen. Je kunt steeds bijsturen.
De groepsdynamiek in de video is fascinerend.
Ja, er gebeurt veel in de groep, er zit zoveel in. Het is grappig en kwetsbaar. Ik vind het mooi dat sommigen het liefst achter het gordijn zouden verdwijnen, mocht het kunnen. Ik vraag me af of het er anders zou hebben uitgezien met volwassenen. Zouden zij zich ook zo kunnen verliezen in de slappe lach? Volwassenen durven dat meestal niet.
Welke voorbereiding is eraan voorafgegaan?
Isa, Noa en ik hebben veel nagedacht over twijfel, we hadden allerlei ideeën bedacht om twijfel uit te sluiten, zoals iets met dobbelen of het raadplegen van de I Ching – het opzoeken van het moment waarop je de twijfel kunt overdragen. We hebben de leerlingen ook twee stoeltjes laten maken. We gaven ze de opdracht twee stoelen te ontwerpen, een mooie en een lelijke. Één daarvan moesten ze uitwerken. Daarna vroegen we of ze zich vrijer voelden in het maken van de mooie of de lelijke stoel. Waarin hadden ze het meeste plezier? De meesten vonden het leuker om een lelijke stoel te maken. Daarin vonden ze meer vrijheid, en minder twijfel.
Dus twijfel gaat bij jullie steeds over het opzoeken of bevragen van een standaard, een norm.
Ja, precies. Als je op een podium staat en zonder voorbereiding muziek moet maken, vind je ook een vorm van vrijheid. Het kan niet perfect, want er is geen afspraak over hoe het zou moeten klinken. Wat me fascineert aan die situatie is de directheid. Ook al draag je je masker tot over je voorhoofd, iedereen hoort het geluid dat je maakt. Je kunt niet weg.
Hoe zie jij de rol van de kunstenaar in dit werk? En in jouw werk in het algemeen? Jij bent nooit de klassieke kunstenaar, die de herkenbare auteur is van een afgerond kunstwerk.
Dat vind ik een moeilijke vraag. In dit project was het een dienende rol, waarin ik zelf ook veel getwijfeld en geworsteld heb. Ik denk wel dat dit werk past bij hoe ik altijd werk. Wanneer is iets af? Dat is een belangrijke vraag voor mij. Waarom doen we iets, omdat het hoort? Mijn rol is vooral het creëren van een raamwerk, waarin de uitkomst nooit vaststaat. Ik bedenk een situatie, en de rest is toeval. Ik zoek steeds naar een situatie die zo spannend mogelijk is. Immers, zoals een vriendin van me zegt die actrice is: het wordt áltijd half elf. Hoe zenuwachtig je ook bent, om half elf is de voorstelling afgelopen, er komt altijd een eind aan, en dan is er hoe dan ook iets gebeurd, daar op het podium. Dat vind ik tof: als het voorbij gaat aan wat goed is of slecht, het gaat erom dát er iets gebeurt.
Jij hebt dus van het opzoeken van onzekere situaties je beroep gemaakt. Maakt het dan dat je in de rest van het leven ook anders omgaat met twijfel? Heb je meer moed als kunstenaar?
Twijfelen is menselijk, dus ik twijfel ook. Als kunstenaar heb ik er niettemin een methode voor heb gevonden. Ik heb behoorlijke faalangst, maar ik plaats mezelf steeds in situaties waarin ik mezelf dwing om mijn angst in de ogen te kijken. Want juist daar ontstaat er iets bijzonders; als ik iets spannend vind, raak ik geïnteresseerd.
Maar omdat veel van mijn werk gaat over het experiment, heb ik mezelf met kunst de wapens gegeven om iets te bestrijden dat ik moeilijk vind. Er ontstaat in zekere zin ook een veilige situatie waarin falen wél mag. Is dat niet te gemakkelijk? Daar twijfel ik soms dan weer aan.’
(tekst: Persis Bekkering)
website Aukje Dekker: www.aukjedekker.nl
Performance kunstwerk door leerlingen Spinoza20First Amsterdam i.s.m. Aukje, Noa en Isa.